Essay Maand van de Geschiedenis 2023

Slechts zelden komen wetenschappelijke ontdekkingen tot stand door een eenmalige geniale ingeving. Veel vaker gaat het om hard werk, gelukte en mislukte experimenten, dwaalsporen en toeval. In Kruiden, kokkels en kippen geeft Louise O. Fresco twee schitterende voorbeelden. Georg Rumphius was een Duitse amateurbioloog in dienst van de VOC die ondanks een aardbeving, blindheid, een grote brand én het zinken van het schip met de exemplaren van zijn Kruidboek...

Waarom zijn popconcerten in voetbalstations politiek? Hoe kon Radio Kootwijk uitgroeien tot een koloniale klankkast op de Veluwe? Wat was de reden dat het publiek zich dikwijls misdroeg in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag? Dachten de Nederlandse autoriteiten in de roaring twenties daadwerkelijk dat jazz ‘danspsychoses’ onder de jeugd zou veroorzaken? En wat zeggen Kinderen voor Kinderen-liedjes over de Nederlandse samenleving in de jaren tachtig en negentig? Dit zijn slechts enkele v...

Moord, suïcides, roofovervallen, gijzelingen, dodelijke ongelukken, vrouwenhandel – de politie maakt het allemaal van dichtbij mee. In Die ene melding vertellen politiemensen over het aangrijpende, ontroerende, soms grappige of juist gruwelijke incident dat hun altijd is bijgebleven.

Misdaadjournalist Wil Thijssen tekent hun belevenissen op, zoals het schrijnende verhaal van de agent die een woning doorzoekt na een gezinsmoord, van de ME’er die geen filter op haar gasmasker heeft als ze ...

De Europese integratie nam een vlucht met de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) in 1950. Maar waarom gebeurde dat juist toen? En waarom op die manier? Om deze vragen te beantwoorden gaat Mathieu Segers terug in de tijd, op zoek naar een fenomeen dat toen nog een idee uit de toekomst was. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog ontsprong uit de dreiging van een groot naderend onheil een ideeënstroom, die na een meanderend begin steeds wilder werd en uiteinde...

Sinds de industriële revolutie werd veel vooruitgang geboekt – denk aan welvaart en geneeskunde. Er zijn redenen om te geloven dat die trend zich door AI zal voortzetten. Toch veroorzaakt AI ook problemen als discriminatie en desinformatie. Minder bekend is dat AI talloze giftige moleculen kan produceren, dat het erg dodelijke virussen kan verspreiden, of dat het een kerncentrale kan platleggen. En wat als er AI komt waarover we geen controle hebben? Volgens Sam Altman van OpenAI en Stephe...

Tweeënhalf jaar is Soo-Ji No bij aankomst vanuit Zuid-Korea in Nederland. Op haar levensreis als Lavinia Meijer leert ze naast een nieuwe moedertaal de taal van de muziek. Het lied ‘Verdronken vlinder’ van Boudewijn de Groot en Lennaert Nijgh wordt haar draad van Ariadne: ‘Om te leven dacht ik je zou een vlinder moeten zijn. ’Als ze acht jaar is, ontmoet ze de liefde van haar leven: de harp. Lavinia’s missie, het instrument een prominentere rol geven in de (moderne) klassieke muzie...

Het is een sprookje dat onze markteconomie een onmisbare voorwaarde voor welvaart en rechtsstaat is. Dat weet de internationaal gezaghebbende Nederlandse economisch historicus Bas van Bavel onweerlegbaar aan te tonen. Hij toetst de abstracte beweringen van de economen genadeloos aan de historische werkelijkheid. De vrije markt, die aanvankelijk breed werd omarmd, blijkt na enige tijd de welvaartsgroei juist te remmen: nieuwe economische elites veroveren met hun rijkdom politieke en juridische...

Vóór de coronacrisis waanden we ons meesters van ons lot. Alles leek maakbaar. Tot een microscopisch klein virus ons uit deze illusie wakker schudde.

In Leven zonder oplossing laat Ad van Nieuwpoort zien dat die maakbaarheidsgedachte de mens al eeuwen in de weg zit, zowel in onze religieuze tradities als in het moderne, seculiere levensgevoel. Aan de hand van de aangrijpende parabel van Job laat Van Nieuwpoort zien dat elke poging tot een antwoord op het menselijk lijden eigenlijk een miske...

Rusland, oktober 1917. De bolsjewieken grijpen de macht. Rusland en de wereld zullen nooit meer hetzelfde zijn.

Vijf maanden na de revolutie benoemen de nieuwe machthebbers nu wereldberoemde kunstenaars als Kazimir Malevitsj, Vasili Kandinsky, Vladimir Tatlin en Marc Chagall op hoge ambtelijke posten in het zojuist gevormde ‘Volkscommissariaat van Verlichting’. Deze ‘avant-gardisten’ willen de straten en de pleinen, het onderwijs en uiteindelijk de mens zelf opnieuw vormgeven. De ver...

De wijze waarop de overheid functioneert, heeft de afgelopen decennia de democratische rechtsorde uitgehold. Dat was de boodschap in Groter denken, kleiner doen van Herman Tjeenk Willink. Het boek werd twee jaar geleden onthaald als een urgente visie op de problemen van de democratische rechtsorde. Het was een oproep om ongemakkelijke feiten onder ogen te zien en positie te kiezen; om het debat aan te gaan en zelf grenzen te trekken. De gevolgen van de coronacrisis maken de boodschap nog urge...