Ritueel, symbool en rouw

Nederland ontkerkelijkt. In hoog tempo verlaten gelovigen massaal de kerk. Het merendeel van de Nederlandse bevolking is buitenkerkelijk geworden. Er zijn steeds minder uitvaarten in een kerkelijke setting. Familie en nabestaanden geven tegenwoordig zelf vorm en inhoud aan het afscheid van de overledene.

Een ritueelbegeleider bij het afscheid kan daarbij hulp bieden door met de familie en nabestaanden op zoek te gaan naar een persoonlijk symbool dat de overledene kenmerkt. Richt de uitvaartverzorger zich op de organisatie van de uitvaart, een ritueelbegeleider focust zich op de vorm en inhoud van de bijeenkomst, waarin het persoonlijk symbool van de gestorvene centraal staat.

In het boek Ritueel, symbool en rouw onderzoekt de theoloog Ton Overtoom de kracht van rituelen en symbolen in relatie tot het omgaan met verlies. Het boek is geschreven als een academisch proefschrift, dat hij door zijn overlijden niet heeft kunnen verdedigen. Ton Overtoom richtte samen met zijn levensgezellin Hermien Embsen Het Moment op. Zij ontwikkelden de opleiding ritueelbegeleider op een post-hbo niveau.

Rituelen en symbolen hebben vier lagen, die corresponderen met de vier intelligentieniveau’s van de mens: fysiek, cognitief, emotioneel en spiritueel. Ze kennen drie fases: verleden, heden en toekomst. Rituelen en symbolen bij een afscheid transformeren in het heden de herinnering aan de overledene tot een perspectief op de toekomst. Het is de wet van de overtoom. Zoals met een overtoom een schip over land van het ene water naar het andere getrokken wordt, zo opent het persoonlijke symbool de deur naar de toekomst met achterlating van het verleden.