De psychologie van de massa

Meer dan een eeuw geleden ontdekte een Franse arts, psycholoog en

socioloog, Gustave Le Bon, dat mensen zich anders gedragen in een

groep dan dat ze individueel doen.

Hij schreef er een boek over met de titel ‘Psychologie Des Foules’, dat in

1895 gepubliceerd werd.

Toen dit boek in 1895 gepubliceerd werd, werd het meteen in meerdere

talen vertaald en in vele landen gelezen en geprezen. Nu, 127 jaar

later, verschijnt het voor het eerst in het Nederlands met de titel

‘De psychologie van de massa’.

Als je niet wist dat dit boek in 1895 is geschreven, zou je denken dat het

verleden jaar was gepubliceerd.

Le Bon was de eerste wetenschapper die het fenomeen opmerkte dat

mensen zich heel anders gedragen in een groep of massa dan wanneer

ze alleen zijn – namelijk: compleet afhankelijk, niet langer in staat om

zelfstandig na te denken en volkomen irrationeel.

“Het individu in de massa is als een zandkorrel te midden van andere

zandkorrels, waar de wind naar believen mee speelt”, aldus Le Bon.

Le Bon gebruikt in dit boek voorbeelden over de opkomst en ondergang van

Napoleon, de Franse Revolutie, andere Franse opstanden en

moordpartijen, het Franse parlement, etc., maar die kunnen net zo

goed vervangen worden door actuele voorbeelden zoals lockdowns,

voetbalwedstrijden en -hooligans, demonstraties, discussies over

politieke maatregelen, het parlement, etc.

De voorbeelden zijn inwisselbaar, maar de kennis is van alle tijden.

Ware kennis is tijdloos.

Le Bon stelt in dit boek dat de dieperliggende oorzaak van alle grote

omwentelingen in de wereld, of die nou sociaal, religieus, politiek of

cultureel van aard zijn, de macht van de massa is.

De enige kracht die sterk genoeg is om beschavingen van de grond af op te

bouwen of volledig af te breken, is de kracht van de massa, stelt hij. En

haar macht wordt steeds groter, terwijl de macht van religies, koningen

en de elite juist afbrokkelt en aan invloed verliest. Dit is kenmerkend

voor een beschaving die aan het einde van haar levenscyclus is

gekomen, aldus Le Bon. Had hij gelijk?

Le Bon stelt dat een mens in de massa overgeleverd is aan de wil van de

massa en dat maar weinigen de kracht hebben zich daartegen te

verzetten. Hij introduceert als eerste de term ‘massa-hypnose’, iets

wat we heden ten dage ook veel zien – misschien wel meer dan ooit.

Hij ontleedt haarscherp het vaak primitieve, impulsieve en wrede

gedrag van de massa, wat ook ineens kan omslaan in devote

toewijding.

Het visionaire vermogen van Le Bon was zo krachtig dat het soms bijna lijkt

alsof hij profetische eigenschappen had. Zijn destijds controversiële kijk

op het falen van het moderne onderwijs in die tijd en het gevaar van

de opkomende media, bijvoorbeeld, bleek van een verontrustende

precisie te zijn.

Veel van zijn soms sombere voorspellingen zijn uitgekomen, maar toch

biedt Le Bon een optimistische, verfrissende kijk op de menselijke

natuur. Uiteindelijk is dit een leerzaam en hoopvol boek, vol

‘aha’-momenten en soms kippenvel voor de aandachtige lezer.

De tijd is rijp om de tijdloze inzichten van deze briljante psycholoog

opnieuw te delen, op een moment in de geschiedenis dat de toekomst

voor velen onzeker is. Als je weet hoe een gebeurtenis kan aflopen, kan

dat enorm veel innerlijke kracht en rust geven.

Over de auteur

Gustave Le Bon werd in 1841 geboren in Nogent-le-Rotrou, een Frans stadje

onder Parijs en stierf in 1931 op 90-jarige leeftijd. Gedurende zijn hele

professionele leven was hij verbonden aan de universiteit

van Parijs.

Le Bon was een multi-getalenteerde wetenschapper wiens

interessegebieden antropologie, psychologie, sociologie, geneeskunde

en natuurkunde omvatten. Hij leerde zichzelf Engels en Duits door alles

van Shakespeare te lezen in de betreffende talen. In 1866 studeerde hij

af als arts aan de universiteit van Parijs, maar in plaats van een praktijk

te openen besloot hij schrijver te worden.

Le Bon was wars van politieke correctheid en aarzelde niet om zijn vaak

nietsontziende, scherpe visie op de samenleving te geven. Hij was een

enfant terrible en werd geschuwd door Franse academici en politici. Hij

sprak zich openlijk uit tegen de democratie en het socialisme, iets wat

ook in die tijd not done was.

Ook was hij tegen het moderne schoolsysteem uit die tijd en pleitte hij voor

een meer praktisch, ervaringsgericht onderwijs. “Jongeren verspillen

hun mooiste jaren in de schoolbanken”, schrijft hij. “Sommigen komen

er nooit meer overheen.”

Le Bon brak als schrijver door na dit boek, De psychologie van de massa, dat

nog steeds gezien wordt als een van de belangrijkste werken over

massapsychologie. Het feit dat dit werk actueler is dan ooit, bewijst dat

Le Bon een tijdloze intelligentie had die makkelijk meerdere eeuwen

overbrugt.

Na dit boek volgde nog tientallen andere boeken.