De Nederlandse Rattenlijn

Nog voor de val van Duitsland in mei 1945 wisten nazi-kopstukken dat Latijns-Amerika de uitweg was om te ontkomen aan geallieerde strafvervolging. Een aantal neutrale landen was bereid om hen bij deze vlucht te ondersteunen. Niet alleen valse persoonsbewijzen werden geleverd, maar werden ook onderduikadressen en fondsen opgezet om de exodus van beruchte nazi’s te verwezenlijken. Ondertussen werden Zuid-Amerikaanse consulaten benaderd die hen van de benodigde transitvisa moesten voorzien. Anderen maakten gebruik van de naoorlogse vluchtelingenstroom vanuit Oost-Europa, voormalig nazi-Duitsland en de gedemobiliseerde troepen die naar huis terugkeerden of verscholen zich in de krijgsgevangenkampen. Deze voortvluchtigen meldden zich aan bij hulporganisaties van het Vaticaan en het Internationale Rode Kruis om in aanmerking te komen van tijdelijke identiteitspapieren waarmee ze Zuid-Amerika met een nieuw identiteit konden bereiken. Deze vluchtroutes staan bekend als de ratlines. Een omschrijving die bedacht was door de Noord-Amerikaanse inlichtingendienst om waardevolle nazi’s veilig te stellen en vervolgens te rekruteren als bondgenoten tegen het communistische gevaar in de daaropvolgende Koude Oorlog met behulp van de bovenstaande hulporganisaties.

Minder is bekend van nazi’s en collaborateurs die vanuit Nederland naar Latijns-Amerika zijn gevlucht. Sporadisch wordt er in de media-aandacht besteed aan dit onderwerp. Zo zou de KLM betrokken zijn geweest in het wegsluizen van nazi’s tegenover hoge vergoedingen. Bekende collaborateurs die naar Argentinië waren ontsnapt zoals Andries Riphagen en Willem Sassen hebben de voorpagina’s van de dagbladen gehaald. Dat zijn altijd afzonderlijke studies of tv-documentaires geweest. Maar waren er, zoals in Italië, meer organisaties actief in het wegsluizen van nazi’s naar veilige oorden? Was in Nederland ook de kerk en de nationale inlichtingendienst betrokken of werden deze sluiproutes opgezet door clandestiene organisaties? Deze studie illustreert aan de hand van onderzoek en voorbeelden de situatie in Nederland in de periode 1945-1955. Aan bod komen de succesgevallen die ieder op verschillende wijze Latijns-Amerika bereikten. Daarnaast wordt de mythe ontkracht dat de opsporingsdiensten niet op de hoogte waren van de verblijfplaats van deze uitgewekenen in het buitenland, zoals in Argentinië, Ecuador of Venezuela.

De Nederlandse Rattenlijn is het laatste en definitieve werk met betrekking tot het onderzoek naar de vluchtwegen van nazi’s naar Latijns-Amerika.