Recht en existentie in filosofie en literatuur

Wat heeft kunst te betekenen voor het denken over het recht? Wat draagt literatuur bij aan het begrip daarvan? In welke zin is het recht zelf esthetisch geconditioneerd, zoals een kunstwerk? Kan het rechterlijk oordeel worden opgevat als een esthetisch oordeel en in hoeverre behoort het dat te zijn?

Deze vragen zijn binnen de rechtsgeleerdheid nog nauwelijks aan de orde gekomen. Onder invloed van het rationalisme en het positivisme is het recht voornamelijk als een wetenschap benaderd. Vanuit dit wetenschappelijk perspectief bezien moesten kunst en recht principieel onverenigbaar en tegenstrijdig lijken.

In strijd met dit nog altijd heersende wetenschappelijk paradigma worden in deze bundel de kunstzinnige dimensies van het recht verkend. Deze literaire of esthetische benadering blijkt van onschatbare waarde voor de theorie en de praktijk van rechtsvinding.

Fundamenten voor deze alternatieve opvatting vinden wij in de moderne existentiefilosofie: in het hier besproken werk van Kierkegaard, Nietzsche, Dostojevski, Unamuno, Kafka, Sartre en Camus.

De levensbeschouwing van deze denkers heeft zich vooral ontwikkeld onder invloed van de literatuur. Deze blijkt tevens de inspiratie te zijn tot een existentiële en poëtische rechtsfilosofie die het recht wil zien vanuit het perspectief van het leven en het menselijk bestaan: als een schepping van vorm die kunst genoemd kan worden. Voor ‘Recht en literatuur’ biedt het existentialisme – als kunst en filosofie – een uiterst vruchtbare leerschool.

Claudia Bouteligier is universitair docent aan de sectie Sociologie, theorie en methodologie aan de Erasmus School of Law in Rotterdam. Zij publiceerde deel I van deze reeks Kritische Studies: Dialoog in recht en literatuur. Kritiek van de narratieve rede (2018).

Timo Slootweg doceert Rechtsfilosofie en Ethiek aan de Universiteit Leiden. Hij publiceerde Uit de schaduw van de wet. Inleiding tot de esthetica van het recht (2016).