Het empathisch supplement in recht en literatuur

Het belang van literatuur voor het recht en de rechtsvinding is op uiteenlopende wijzen geduid. Door het lezen van literatuur leren wij de abstracte en levenloze categorieën, wetten en principes van het juridisch systeem te overstijgen. Dat zou noodzakelijk zijn, uit oogpunt van de rechtvaardigheid.

Lezen cultiveert een ontvankelijkheid voor de concrete, tragische werkelijkheid áchter het geordende systeem van het recht. Voor de ontwikkeling van het besef dat er óók of juist in het recht ruimte moet zijn voor de ander en het andere, lijkt literatuur onmisbaar te zijn.

Inlevingsvermogen, verbeelding en empathie worden essentieel geacht om te ervaren hoe het is om een ander te zijn. Dankzij kunst en literatuur, niet door de geleerdheid van wetenschap en logica alleen, hoeven recht en politiek de ander niet – ‘als bij verstek’ – te veronachtzamen en te veroordelen. Door literatuur en de verbeeldingskracht die we daaraan ontwikkelen, leren wij recht te doen aan een altijd weerbarstige, veranderlijke werkelijkheid van concrete personen en situaties.

Vooral in de huidige tijd, in een wereld ná de metafysica en het natuurrecht, zou een dergelijk door literatuur gevormd oordeelsvermogen een zogenaamde ‘literaire gerechtigheid’ moeten bevorderen. Vooral in de hedendaagse democratie kan deze vormende rol van literatuur van onmisbare waarde zijn. Deze verbeeldingskracht biedt mogelijk een sterk panacee tegen (het gevaar van) zachte dictatuur en politieke religie.

De bijdragen in deze uitgave bieden kritische reflecties op deze aannames en intuïties omtrent empathie en recht. Het vertrekpunt van deze beschouwingen wordt steeds aan de literatuur zelf ontleend. Langs literaire weg onderzoeken de auteurs (filosofen, rechtsgeleerden en literatuurwetenschappers) het bereik – de mogelijkheden en beperkingen – van het ‘empathisch supplement’.

Winnaar Meijersprijs 2019 van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid in Leiden, voor het beste artikel (redactionele inleiding) van 2017-2018 binnen de onderzoeksgroep.

Claudia Bouteligier is als universitair docent verbonden aan de sectie Sociologie, Theorie en Methodologie van de Rechtswetenschap van de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Timo Slootweg doceert Rechtsfilosofie en Ethiek aan de Universiteit Leiden.