Dialoog in recht en literatuur

Wat kan literatuur, in de zin van fictie, betekenen voor het recht en de rechtsvinding? Literatuur komt in opstand tegen een abstracte, wetenschappelijke benadering van de ander. Ze ontsluiert concrete werelden en personages en vraagt daarmee aandacht voor het horen van de menselijke stem in het recht.

Dat is de literaire benaderingswijze van het vakgebied ‘Recht en literatuur’, die ijvert voor een meer persoonlijke benadering in het recht en zich richt op humaniteit en erkenning van de ander. Door het lezen van literatuur kan de rechter een zeker empathisch vermogen en een zekere verbeeldingskracht ontwikkelen, die het oordeelsvermogen ten goede komen. Dit pleidooi van de zogenoemde ‘narratieve rechtsethiek’ voor empathie en menselijkheid is belangrijk in weerwil van een wetenschappelijke opvatting van het recht en rechtvaardigheid.

Deze recente inzichten en thema’s in ‘Recht en literatuur’ roepen echter vragen op. In welke mate slaagt ‘Recht en literatuur’ in het bieden van een alternatief dat rechtvaardigheid en menselijkheid realiseert? Wordt de narratieve rechtsethiek zelf niet ook geconditioneerd door blikveldbeperkende doctrines en dogma’s? Wat is de werking van empathie en is het empathisch vermogen inderdaad toereikend om de ander te leren kennen? Wat is precies de kracht en de reikwijdte van de poëtische benadering in recht en politiek?

Vanuit een lezing van literaire werken van Fjodor Dostojevski, Jean-Paul Sartre en Albert Camus worden deze vragen beantwoord. Onder verwijzing naar de Joodse filosoof Martin Buber ontwikkelt zich het dialogisch-literaire perspectief van de ontmoeting en wordt een kritiek van de narratieve rede geformuleerd.

Claudia Bouteligier is als universitair docent verbonden aan de sectie Rechtssociologie, Rechtstheorie en Methodologie van de Rechtswetenschap van de Erasmus School of Law in Rotterdam. Deze uitgave is het resultaat van haar promotieonderzoek aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden.

*** Recensie: Irawan Sewandono in Netherlands Journal of Legal Philosophy, 1, (2020)

Ik ben onder de indruk van de knappe uitleg die Bouteligier, …, heeft gegeven aan al die goed gekozen literaire werken. Voor het bestuursrecht is in ieder geval haar grote verdienste dat zij met haar bespiegelingen over dialoog en ontmoeting een mooie filosofische onderbouwing heeft weten te geven aan de informele aanpak in de bezwaarfase en de nieuwe zaaksbehandeling in de bestuursrechtspraak

*** Recensie: Thomas van Houwelingen in Journaal Vreemdelingenrecht JNVR, Juni 2020

In haar zeer uitgebreide analyse aan de hand van schrijvers en denkers … legt ze uit hoe literatuur in opstand kan komen tegen een al te wetenschappelijke, mechanische benadering van het recht …

Bouteligier laat ook zien dat al te veel aandacht voor narratief verstikkend kan werken… In navolging van Claudia Bouteligier zou ik dan ook willen oproepen om de dialoog aan te gaan, opdat ons vakgebied zich verrijkt met een nieuwe – zij het bescheiden – metagenre: Migratie, Recht en Literatuur.