Het verraad van de intellectuelen

Onze wereld wordt kleiner. Mensen trekken zich terug in hun eigen informatiebubbel en communiceren voornamelijk met geestverwanten op sociale media. Het wantrouwen tegen politici, rechters, wetenschappers, journalisten en iedereen van buiten neemt toe. Uitspraken van de Amerikaanse president over 'fake news', 'alternative facts' en 'post-truth' wakkeren de trend verder aan.

In dit klimaat lijkt het beroemde boek 'La Trahison des clercs' (1927) rechtstreeks aan ons geadresseerd. De auteur, Julien Benda, reageerde met name op de opkomst van fascistische en nationaalsocialistische denkbeelden in de samenleving. Menno ter Braak en E. du Perron, beiden lid van het in 1936 opgerichte Comite van Waakzaamheid, waren groot fan van 'La Trahison des clercs' en overwogen een vertaling in het Nederlands, die er echter nooit kwam.

Tot nu, want het weergaloze essay van Benda heeft niets aan actualiteitswaarde ingeboet. Zijn oproep aan intellectuelen om zich verre te houden van kliekjesgeest, materiële belangen en politiek machismo, vormt een onmisbaar tegengif tegen gevaarlijke krachten van onze tijd. De moderne 'klerken' (onder wie wetenschappers, schrijvers en andere opiniemakers) zouden zich, aldus Benda, uitsluitend moeten engageren met het Recht, de Waarheid en de Rede, universele begrippen die vernietigd dreigen te worden door postmodern relativisme en anti-verlichtingsdenken.

In Nederland is het 'verraad der klerken' in de loop der jaren een begrip geworden. De publicatie van de eerste Nederlandse vertaling van 'La Trahison des clercs' zal een belangrijke bijdrage leveren aan het zinderende debat zoals dat nu gevoerd wordt op scholen, in de media en in de politiek.

'Julien Benda maakte het niemand gemakkelijk ook zichzelf niet. Van zijn kritiek op degenen die zich wél gemakkelijk afmaakten van hun verantwoordelijkheid en meegingen met mensonterende politiek, valt in onze tijd opnieuw veel te leren.'

- Ernst Hirsch Ballin