Existentiële zorg tussen Habitus en Ethische gevoeligheid

Geestelijke verzorging: Existentiële Zorg tussen Habitus en Ethische gevoeligheid: een vergelijkende oriëntatie op (zorg)ethiek in de verstrengeling van lichaam en geest bij Jackie Leach Scully en Emmanuel Levinas en de betekenis voor de geestelijke verzorging.

Emmanuel Levinas en Jackie Leach Scully leveren beide op een geheel eigen manier en met onderscheiden vooronderstellingen kritiek op de moderne ethiek. De kritiek richt zich op de nadruk die deze ethiek legt op 'rational decision making by the individual', waarbij mensen verondersteld worden autonoom te zijn. In de geschiedenis gezien blijken er echter aanzienlijke aantallen en groepen mensen niet aan dit ideaal te kunnen voldoen: vrouwen, negers, kleurlingen, joden, vluchtelingen, kinderen, psychiatrisch patiënten, geestelijk gehandicapten en anderen.

Tegenover deze mainstream ethiek laat Levinas de ethiek wortelen in het appel van het Gelaat waarin de andere mens, 'buiten mijn wil en initiatief om', mij in de betrekking stelt, in de zin van betrokkenheid (ethische gevoeligheid). Scully stelt zich de vraag: hoe kan ik recht doen aan die andere persoon in deze situatie, in dit lichaam (habitus)? Dit recht doen is gestoeld op een respect voor morele subjectiviteit, want mensen nemen niet enkel op logische argumenten hun (morele) beslissingen. Evenzeer baseren zij zich op niet-rationele en emotionele gronden in verbondenheid, verantwoordelijkheid of afhankelijkheid met of van de anderen in familiaire en andere sociale verbanden.

In de vergelijking tussen Levinas en Scully komt naar voren dat beide in de ervaring (ontologie, fenomenologie), elkaar vinden, al is er een fundamenteel onderscheid: zo kent de ervaring bij Levinas twee niveaus, de Ervaring van het Gelaat (metafysisch) en het fenomeen (ontologisch), waar Scully de ervaring verbindt aan de (sociale) transcendentie in het ontologische.

Gezien het bovenstaande is niet simpelweg vast te stellen wat als 'goed', dan wel 'humaan' kan worden gekenschetst. Daarom wordt in dit werkstuk 'het humane' beschreven als een in de reflectie beschreven zinvolle gedachte, die voortdurend (opnieuw) herijkt dient te worden om niet te verworden tot een 'gestold verhaal'. Zo'n reflectief proces wordt hier gezien als het belangrijke ethische motief binnen de geestelijke verzorging.

Waar in deze reflectie 'de geest' en 'het lichaam' een melange vormen (verstrengeld zijn), daar is de enkele aanduiding in de naam 'geestelijke' verzorging inadequaat. Ook kan er niet gesproken worden van 'verzorging', waar het gaat om een tweerichtingsverkeer in een relationele setting, die als particularistisch kan worden beschouwd. De aanbeveling is daarom: verander de naam van de geestelijke verzorging in 'Existentiële zorg'.

Er wordt een open en creatieve houding gevraagd. Met Leonard Cohen:

Start again

I heard them say

Don't dwell on what

Has passed away

Or what is yet to be

There is a crack in everything

That's how the light gets in

Hier hebben Cohen, Levinas en Scully, maar vooral de vogels, een punt, want waarom zouden we steeds opnieuw beginnen, steeds herijken als er geen enkel gevoel voor the light zou zijn?