Waarnemen

Filosofen hebben het al vaker opgemerkt: niet wát zij is, maar dát de wereld er is, is een mysterie. Dat gaat ook op voor waarnemen; het is je voor deze onkenbare kant van de dingen openstellen.

In elk geval is waarneming veel meer dan een reactie van je hersens op prikkels van buiten; dat is de fysiologische kant ervan. Is het dan een voorstelling of begrip – ‘klok’, ‘glas’ – verbinden met wat aan indrukken binnenkomt? Nee, dat is denken, geen waarnemen.

Waarnemen is juist je uit de kooi van gedachten waarin het bewustzijn zichzelf opsluit bevrijden. Het is de twinkeling van het licht in het glas opmerken, je laten meevoeren door het geluid van een klok dat de ruimte vult, contact maken met de werkelijkheid, je erin onderdompelen.

Daarbij kunnen topwerken uit de schilderkunst je gidsen. Zij bevrijden je uit de gevangenis van het denken en openen je ogen voor het onbegrensde krachtenveld dat de wereld en de natuur zijn. In de mooie woorden van de dichter William Blake:

Als de deuren van de waarneming werden schoongeveegd,

Zou alles aan de mens verschijnen zoals het is, oneindig.

Jan Bor (1946) is filosoof. Hij publiceerde onder meer De verbeelding van het denken (meer dan 100.000 exemplaren verkocht), Een (nieuwe) geschiedenis van de filosofie, Wat is wijsheid?, Mondriaan filosoof, OnZen en Modern modern. Bor presenteerde in 2018 de documentaireserie Tussen meten en weten voor De Boeddhistische Blik van KRO-NCRV.