Nulgraad van de psyche

Dit boek wil een schets geven van een structuralistisch model van het subject dat meer recht doet aan de complexiteit die ermee samenhangt waarbij een fysicalistisch reductionisme wordt vermeden. Het leunt sterk op het Franse structuralisme waarin de taal een centrale structurerende functie heeft dat ook het subject raakt. De auteur laat zich hierbij leiden door Foucault, Lacan en Bergson die zich sterk onderscheiden van de Angelsaksische oriëntatie in zowel de filosofie als de psychiatrie waar een onversneden materialisme en biologisme wordt beleden. Het hier voorgestane structuralistisch model ziet de complexe verhoudingen van het Reële, het Imaginaire en het Symbolische onder ogen in relatie tot het subject juist ook in zijn marginaliteit van de psychose waarvan drie klinische voorbeelden worden gegeven. De syndromen van Cotard, Capgras en de negatieve hallucinatie laten zien hoe het negatieve binnen het subject zijn (uit)weg vindt in hun symptomatologie. Maar het negatieve heeft ook zijn plaats in de normale ontwikkeling van het subject wanneer hij in aanraking komt met het Symbolische en binnengaat in de taal. Op dat moment ontstaat er een kloof, een gat tussen woord en ding. Is deze leegte een gevolg of juist een oorzaak van dit symbolisatieproces? In ieder geval gaat symbolisatie gepaard met leegte, een leegte die bij de separatie van de Ander en de aliënatie binnen de persoon zelf ontstaat en het verlangen genereert deze leegte op te vullen. Met wat? Met woorden, die echter het proces van de splijting herhalen. Telkens opnieuw zal het subject zichzelf moeten uitvinden door te spreken.

Nulgraad van de psyche schetst een ‘creatio ex nihilo’ die ook gepaard gaat met een zeker genieten, dat anders is dan het bevredigen van behoeften. Dit model dat uitgaat van het nulpunt heeft consequenties voor een alternatieve antropologie en ook gevolgen voor de psychiatrie waar het spreken en luisteren (weer?) een centrale plaats inneemt.

Dr. Jos de Kroon, psychiater, psychotherapeut, psychoanalyticus (Reinier van Arkel, ’s Hertogenbosch) publiceert over het subject, psychiatrie en wetenschap, Freud en Lacan. Van hem verschenen onder andere: Taal en psychose(1993), De geschiedenis van de psychiatrie (1999), Over de ziel(2007), De stem van de Ander. Over (verbale) hallucinaties(2010), Hamlet versus Oedipus of toch een matrixiale oriëntatie? (2020).